In Nederland ontdekken we wat ze in Duitsland al decennialang weten: de Hanze is een superspannend onderwerp. Op dit moment kun je genieten in ‘Kampen Koggestad’ van een tentoonstelling, en sinds de zomer zijn er maar liefst drie nieuwe boeken over het Hanzeverleden verschenen in het Nederlands. Tijd voor een overzichtje waar je nu in Nederland moet zijn als Hanze-liefhebber.
Kampen Koggestad
Begin 2016 werd uit de IJssel bij Kampen een schip naar boven gehaald dat daar waarschijnlijk sinds ca. 1450 gelegen heeft. Volgens archeologen was het dít scheepstype dat het meest gebruikt werd voor de handel op de Noord- en Oostzee. Terwijl ze in Batavialand (in Lelystad) nog hard werken aan de conservering van het schip, kun je in Kampen tot en met 8 december het verhaal beleven rond de IJsselkogge en zijn soortgenoten.
De tentoonstelling heet ‘Kampen Koggestad en de geheimen van de IJsselkogge’ en is in verschillende delen te zien in het Stedelijk Museum, bij het Stadsarchief, en op de Koggewerf. Er zijn bijvoorbeeld vondsten uit de IJsselkogge te zien, en je kunt meevaren op een replica van een koggeschip. In Batavialand kun je in een interactieve tentoonstelling rond de IJsselkogge in de leer als schipper van een kogge, en meer leren over de conservering van het echte schip.
Vorig jaar verscheen er bij Matrijs al een wetenschappelijk boek over het onderzoek rond de IJsselkogge onder redactie van Wouter Waldus: De opgraving en lichting van de 15e eeuwse IJsselkogge. Afgelopen maand (oktober dus) werd het publieksboek gepresenteerd, dat beter toegankelijk is voor mensen die geen expert zijn op het gebied van waterarcheologie: De IJsselkogge. Hanzeverleden boven water. Volgens Wouter Waldus bevat het boek meer context, bijvoorbeeld over Kampen, de Hanze, en het project Ruimte voor de Rivier.
De tentoonstelling in het Stedelijk Museum Kampen 
(Foto’s: Michiel van Wijngaarden)
Nieuwe Nederlandstalige boeken
publicaties rond de IJsselkogge zijn niet de enige boeken die recentelijk in het Nederlands verschenen over het Hanzeverleden van Nederlandse steden. Vorig jaar verscheen bij uitgeverij Verloren De Wendische Oorlog. Holland, Amsterdam en de Hanze in de vijftiende eeuw, van historicus en erfgoedconsulent Ad van der Zee. Een recensie van dit boek van mijn hand kun je lezen in het Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis (TSEG, Nr. 2 van 2019). Deze zomer verscheen bij Omniboek De Hanze. De eerste Europese handelsmacht geschreven door Arnout van Cruyningen. Hij is freelance historicus, redacteur en vertaler van historische werken, en gespecialiseerd in dynastieke en algemene geschiedenis. Niet veel later –afgelopen maand! – kwam het boek De Hanze. Kooplui, koningen, steden & staten van Jan J. B. Kuipers uit bij WalburgPers. Jan Kuipers schrijft heel verschillende soorten teksten: van gedichten en columns tot publieksbiografieën, en nu dus ook een boek over de Hanze.
Lokale en regionale verhalen
Niet alleen in Kampen kun je je lol op. In Zutphen is 2019 uitgeroepen tot ‘Hanzejaar’. Dit werd afgetrapt met een Gelredag op 11 mei, en van 23 juli tot 1 september was de zomertentoonstelling ‘In de voetsporen van de Hanze’ te bezoeken.
Ook in jaarboeken van regionale en lokale historische verenigingen verschenen in 2018 en 2019 bijdragen over Hanzegeschiedenis:
- Hein van der Bruggen, ‘Hanzestad Roermond. De groei van Roermond als stad van handel en nijverheid in de late middeleeuwen’, Spiegel van Roermond 2018, p. 10-37.
- Kerrewin van Blanken, ‘“Deventer is eene der Keiserlyken Vrye Hanse Steden” Herinneringen aan de Hanze in Deventer bij drie zeventiende-eeuwse geschiedschrijvers’, Overijsselse Historische Bijdragen 2019, p. 109-126.
In 2017 werd zelfs een heel nummer van de Overijsselse Historische Bijdragen aan de Hanze gewijd. Er was een symposium over dit thema, en een tentoonstelling bij het Stadsarchief. Aanleiding vormden de ‘Hanzedagen’ die in Kampen plaatsvonden. Dit is een meerdaags evenement vanuit de ‘Nieuwe Hanze’, een sinds 1980 bestaand samenwerkingsverband tussen steden op basis van een gedeeld Hanzeverleden. Jaarlijks vinden de feestelijke ‘Hanzedagen’ ergens anders in Noord-Europa plaats. Ook stond de Hanze in 2017 centraal tijdens het jaarlijkse Middeleeuwen Symposium in Zutphen.
In het verschiet
Gelukkig is het einde van alle mooie tentoonstellingen en teksten nog niet in zicht. Verschillende steden werken samen aan hun Hanzeverhaal, bijvoorbeeld via de Nieuwe Hanze, en in het Perspectief Hanzesteden. Steeds meer Nederlandse steden sluiten zich aan bij de Nieuwe Hanze, bijvoorbeeld Venlo in 2016 en Maasbommel en Tiel in 2017.
Vanwaar die populariteit?
Ik denk zelf dat er verschillende redenen zijn waarom de Hanze mensen aanspreekt. In de eerste plaats biedt de Hanze een verhaal dat steden uit een groot en grensoverschrijdend gebied verbindt. Hanzesteden zijn te vinden in het huidige Nederland, Duitsland, Polen, Estland, Letland en Litouwen, en hun handelsrelaties reikten nog veel verder. Dat levert verhalen op over samenwerking, maar ook – en dat is vaak nog smeuïger – over gekibbel en dingen die misgingen. Daarnaast wordt de Hanze gezien als één van de redenen voor economisch succes van kooplieden en steden. En tot slot was de Hanze gewoon een gek fenomeen, dat ruimte overlaat voor eigen invulling. Niet alleen nu, maar ook al in de Middeleeuwen. Want wat was die Hanze nou precies? Wie hoorde erbij? En wat was het voordeel om als Hanzestad bekend te staan? Vragen waar ik in latere posts zeker op terugkom!
Ben ik een tentoonstelling of boek van de afgelopen twee jaar vergeten? Laat hieronder en bericht achter!