De rekening van stedelijke contacten: Hanzebronnen #1

Hoe kom je aan informatie over de rol van een stad in de Hanze? Bij zo’n vraag begint mijn favoriete onderdeel van een onderzoek: op naar het archief! Daar liggen eeuwen aan stedelijke administratie opgeslagen. In een serie van drie blogs laat ik zien welke informatie te vinden is in de soorten bronnen die in mijn onderzoek de hoofdrol spelen. Vandaag in deel 1 ‘de rekening van stedelijke contacten’.

Als je als stadsbestuur in de 15^e of 16^e eeuw een bericht wilde bezorgen bij een ander stadsbestuur of bij een adellijke heer of dame, dan maakte je meestal gebruik van een bode. Zo’n bode moest natuurlijk betaald worden, en die uitgaven werden opgeschreven in de rekeningen van de stad. Ook reizen die stadsbestuurders maakte in naam van hun stad werden vergoed en opgetekend. Dat betekent dat berichtgeving en overleggen met betrekking tot de Hanze terug zijn de vinden in deze rekeningen.

Welke informatie van de reizen precies werd vermeld, verschilt van stad tot stad. De bodenrekening bevat naast het uiteindelijk betaalde bedrag meestal de naam van de bode, of hij te voet of te paard reisde, zijn bestemming, en de datums of duur van de reis. Regelmatig wordt ook de reden van de reis vermeld, en of er een brief werd meegegeven. Vaak nam de bode direct een antwoord mee terug. Als hij daarop moest wachten, en de reis dus langer duurde, werd dat vaak ter verantwoording voor de hogere kosten opgeschreven.

Aangezien de reden slechts beknopt beschreven wordt, weet je niet altijd welke reizen te maken hadden met Hanzezaken, en waar dat precies over ging. Wel krijg je een goed beeld van de uitgaande contacten van de stad, en over welke afstand die contacten plaatsvonden. Doe je dit voor een tweede stad ook, dan reconstrueer je een totaalbeeld van de contacten tussen die steden.

Door deze reizen over een lange periode in kaart te brengen (begin 15^e-halverwege 17^e eeuw), zie je de ontwikkeling van die contacten. Sommige contacten zullen steeds blijven terugkeren; de communicatie met anderen zal afnemen of juist versterken. Verschuiving van bijvoorbeeld economische belangen, religieuze en bestuurlijke grenzen en de toegankelijkheid van wegen zullen daar zeker invloed op hebben gehad. Die algemene ontwikkeling is belangrijk om te begrijpen hoe samenwerking, of het weigeren daarvan, binnen de Hanze tot stand kwam.

Daarnaast kom je in de rekeningen allerlei details tegen rondom reizen en ontmoeten met betrekking tot de Hanze. Bijvoorbeeld de kosten van een reis naar een Hanzevergadering, waaronder de huur van een kar en gedeclareerde maaltijden en drank. Wanneer een reis van een bode of gezant extra lang duurde door weersomstandigheden, viel de reis langer en duurder uit en werd er vermeld dat dat bijvoorbeeld kwam door ijs of hoog water. In Venlo werd ik verrast door de naam van de Roermondse herberg waar afgevaardigden van Venlo in 1559 die van Roermond ontmoetten om in voorbereiding op een Hanzevergadering hun standpunten af te stemmen: ‘In die kerck’. Wie weet waar deze herberg lag, mag het zeggen!

Sommige stadsrekeningen kun je al online doorbladeren, bijvoorbeeld voor Deventer en Nijmegen. Vorige week kwam ik de oudst bewaarde stadsrekening van Deventer (van 1337) ook tegen in de tentoonstelling ‘Deventer Boekenstad’ in Museum De Waag. Hij is daar nog t/m 3 maart 2019 te bewonderen.

De kosten voor de glazen die in herberg In die kerck gedronken werden, zijn terug te vinden in het Gemeentearchief Venlo, Toegang 33 Stadsrekeningen Venlo 1349-1796, inv. nr. 201, fol. 13 recto.