Met Pinksteren reis ik ieder jaar naar een andere Hanzestad: Hannover dit keer. In de week na Pinksteren vindt namelijk al sinds 1870 het congres van de Hansischer Geschichtsverein plaats. Op pinkstermaandagavond wordt traditiegetrouw afgetrapt met een ‘geselliger Abend’ – dat behoeft weinig toelichting. Dinsdagochtend zijn de eerste lezingen, maar niet voordat er in het welkomstwoord vermeld is in welk jaar ‘we’ voor het laatst in de stad in kwestie waren. Dat bleek voor Hannover alweer even geleden, namelijk in 1882.
Het thema was dit jaar ‘Messen, Märkte und Waren im hansischen Handel‘ (Jaarmarkten, Markten en Waren in hansische Handel). Het thema is een knipoog naar het karakter van Hannover als ‘Messestadt’. Met deze moderne ‘Messe’ wordt de jaarlijkse grote industriebeurs bedoeld die sinds 1947 in Hannover plaatsvindt. Wij richtten ons natuurlijk op zijn middeleeuwse en vroegmoderne tegenhangers.
Over de steden en kooplieden uit het Zuiderzee- en Nederrijngebied werd genoeg verteld. In de lezing van Carsten Jahnke over jaarmarkten op Schonen werden bijvoorbeeld steden als Harderwijk, Zutphen en Kampen genoemd tussen de steden die daar vanaf 1251 privileges verkregen. Hierover is meer te lezen in zijn boek Das Silber des Meeres. Uit de lezing van Rudolf Holbach werd duidelijk dat steden uit Gelre en Overijssel ook actief waren op Oost-Friese jaarmarkten in de 15e en 16e eeuw.
Bij Volker Henn stond de gehele lezing in het teken van de Oost-Nederlandse steden. Hij gaf een overzicht van de jaarmarkten die plaatsvonden in deze regio, en liet onder andere zien dat die qua tijd verrassend dicht bij elkaar lagen. Niet alle jaarmarkten trokken dan ook over even grote afstand mensen aan. Waar die bezoekers precies vandaan kwamen is helaas lastig te achterhalen. Je bent vaak afhankelijk klachten over de gang van zaken, waaruit ook de herkomst van deze kooplieden of hun waren blijkt. Wel is duidelijk dat voor alle jaarmarkten in deze regio laken (een stevige wollen stof) een belangrijk product was.
Dit sloot goed aan op de lezing van Angela Huang, die voortbouwde op haar proefschrift Die Textilien des Hanseraums. Laken werd niet alleen verkocht in vijftiende-eeuws Westfalen, Overijssel en het Zuiderzeegebied, maar ook geproduceerd – zij het in minder grote getalen dan in Vlaanderen. Dit laken uit o.a. Deventer en Harderwijk is terug te vinden in Engelse, maar ook in Lübecker tolboeken. Ook linnen (gemaakt van vlas) kwam uit deze regio, en werd vooral naar Engeland geëxporteerd.
Wie hieronder het programma bekijkt ziet ook ‘Projektvorstellungen’ staan. Dat ben ik!
Na mij vertelde Niels Petersen over het project ‘Vormoderne Handelsstraßen’. Daarin wordt de atlas Hansische Handelsstraßen gedigitaliseerd, een atlas met het wegennet dat gebruikt werd voor reizen over de lange afstand in het gebied waar Hanzesteden lagen. Deze kaarten worden vervolgens verbeterd op basis van onderzoek dat sindsdien naar wegen en routes gedaan is. Ook wordt informatie toegevoegd die het gebruik van de wegen sterk beïnvloedde. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de ligging van tollen. Vanuit Nederland ben ik betrokken bij dit project. Later dus meer over dit initiatief!
Dinsdagavond was de officiële ontvangst door de burgemeester in het indrukwekkende Nieuwe Raadhuis, gebouwd tussen 1901 en 1913. Sinds de vorige bijeenkomst van de vereniging in 1882 is Hannover sterk veranderd. Het grootste gedeelte van het stadscentrum is in de Tweede Wereldoorlog verwoest. Datgene wat nog in redelijke staat was, is verplaatst, en bij elkaar in een apart deel van de stad weer opgebouwd. Daar staat ook het Oude Raadhuis, waar in 1882 de ontvangst plaatsvond.
Ik sloot mijn reis naar Hannover af met een dag grasduinen in het stadsarchief. Mocht je dit archief ooit zelf willen bezoeken, kijk dan twee keer voordat je ‘het’ archief van Hannover vindt op Google Maps: voor je het weet sta je voor het Niedersächsishes Landesarchiv, gelegen ‘Am Archiv 1’. Vast ook leuk, maar niet helemaal waar ik naar op zoek was .
Het ‘Neue Rathaus’ 
Hal van het ‘Neue Rathaus’ 
De burgemeester van Hannover 
Het ‘Alte Rathaus’ 
Het stadsarchief
Literatuur
Friedrich Bruns, Hugo Weczerka, Hansische Handelsstraßen. Teil 1 Atlas, Teil 2 Text, Teil 3 Register, Quellen und Darstellungen zur hansischen Geschichte. Neue Folge 8 (Keulen e.a. 1962; 1967).
Angela Ling Huang, Die Textilien des Hanseraums. Produktion und Distribution einer Spätmittelalterlichen Fernhandelsware, Quellen und Darstellungen zur hansischen Geschichte. Neue Folge 71 (Keulen e.a. 2015).
Carsten Jahnke, Das Silber des Meeres. Fang und Vertrieb von Ostseehering zwischen Norwegen und Italien (12.-16. Jahrhundert), Quellen und Darstellungen zur hansischen Geschichte. Neue Folge 49 (Keulen e.a. 2000).