Mét drie bijzondere verhalen
In mijn onderzoek heb ik veel te danken aan de vrijwilligers die delen uit stadsrekeningen transcriberen. In deze blogpost richt ik graag de schijnwerpers op de stadsrekeningen van Deventer. Transcripties van die rekeningen zijn namelijk sinds deze zomer voor iedereen beschikbaar. En dat betekent dat sindsdien voor veel thema’s uit de geschiedenis van Deventer en omgeving informatie gemakkelijker toegankelijk is. Over thema’s zoals de Hanze, maar ook over lokale bijzonderheden. Weleens gehoord van ‘Ypromp’, bijvoorbeeld? En wat stond er in de vijftiende eeuw op het menu tijdens het kerstfeest van het stadsbestuur?
De middeleeuwse makers van de rekeningen
In de rekeningen werden de inkomsten en uitgaven van het stadsbestuur bijgehouden. In Deventer werd dat tot 1538 gedaan door twee mensen uit het stadsbestuur die cameraars genoemd werden. Na 1538 werd er nog maar één cameraar benoemd. De rekeningen bevatten niet alleen inkomsten en uitgaven die direct geregeld werden door de cameraars zelf, maar de cameraars namen ook de administraties op van mensen die verantwoordelijk waren voor een specifiek deel van de stedelijke inkomsten of uitgaven. Bijvoorbeeld de rekeningen van de schepenen (stadsbestuurders) die toezicht hielden op de inning van de tollen.
Van de stadsrekeningen is vaak ook een kladversie bewaard. Deze kladversies zijn door de stadsschrijver overgeschreven in netversies. De transcripties zijn gemaakt van deze netversies van de rekeningen. Die zijn voor Deventer vrij goed en veelvuldig bewaard gebleven. Tussen 1400 en 1670 zijn er maar tien jaren verloren gegaan (1414, 1528, 1545, 1547-1549, 1551, 1555, 1574 en 1629). Twintig jaren zijn gedeeltelijk behouden, waarvan alleen 1459 bijna helemaal verloren is. Dat is voor veel steden wel anders. Uit Nijmegen zijn bijvoorbeeld tot 1519 maar elf jaren bewaard. Tussen 1519 en 1670 zijn er van de Nijmeegse rekeningen gelukkig maar zeven rekeningen verloren gegaan. Van Roermond zijn er in de hele periode 1400-1670 echter slechts elf rekeningen bewaard!
De transcripties
Voor mijn project worden stukken uit de rekeningen die gaan over de uitgaande contacten van de stad. Dat zijn dus niet alleen delen waarin het over ‘Hanze’ gaat, maar ook contacten met een andere reden. Het doel is om die contacten over een lange periode voor meerdere steden te onderzoeken. Daarvoor heb ik een selectie in de jaren gemaakt: grofweg worden alle jaren die eindigen op een 4 of op een 9 tussen ca. 1450 en 1650 getranscribeerd. Dus 1449, 1454 etc. Nadat Hetty Krol en Rinus Prinsen de stukken over de uitgaande contacten afgerond hadden, besloten ze om ook de rest van die rekeningjaren te transcriberen. Nu zijn er dus van 33 jaren in de periode 1449-1624 volledige transcripties van de rekeningen!
Leuk… maar wat kun je ermee?
Voor mijn onderzoek leverden deze transcripties al extra bewijsmateriaal op dat de term ‘Zuiderzeesteden’ in het kader van de Hanze ook gebruikt werd in de regio rondom de Zuiderzee zelf. De volledige transcripties zijn echter niet alleen voor mij handig, maar ook voor anderen. Ze bieden namelijk informatie over heel veel onderwerpen die met de stad te maken hebben. Namen van stadsbestuurders, maar ook van andere inwoners van de stad. Namen van mensen binnen en buiten Deventer die leningen verstrekten aan het stadsbestuur of boetes betaalden, mensen die burger werden, die hout of kalk aanvoerden of gevangenen verplaatsten. Inkomsten uit tollen, voorbereidingen voor oorlog, uitgaven voor bouwactiviteiten aan bijvoorbeeld straten en stadsmuren, en dienstreizen van stadsbestuurders naar Zwolle, München of Lübeck.
Kortom, informatie over grote thema’s, zoals de ontwikkeling van de stedelijke economie en diplomatieke betrekkingen, maar ook alledaagse verhalen over het getimmer dat in de stad geklonken heeft en wat er gegeten werd door het stadsbestuur wanneer de landsheer op bezoek kwam. Om een idee te geven van wat je zoal uit de rekeningen kunt halen, heeft Hetty Krol heeft drie bijzondere, alledaagse onderwerpen wat verder uitgewerkt.
Bijzondere verhalen
Het zijn verhalen over het alledaagse leven in en buiten de middeleeuwse stad die wij helemaal niet zo gewoon vinden. Als er tegenwoordig een bever gesignaleerd wordt kan die rekenen op enthousiaste reacties. Bevers zorgen nog steeds wel eens voor overlast, maar ze worden ook beschermd door de overheid. De stadsrekeningen laten zien dat er in vijftiende-eeuws Deventer heel anders werd afgerekend met lastige wilde dieren zoals de bever. Op deze pagina van mijnstadmijndorp.nl vertelt Hetty Krol daar meer over.
In een tweede verhaal lost zij met behulp van de rekeningen de vraag op waar de naam ‘Ypromp’ in de ‘Ymprompstraat’ vandaan komt. Het was een stukje land dat de stad verpachtte, en ze weet het zelfs bij benadering aan te wijzen op een zeventiende-eeuwse kaart. Maar waarom staat er dan op Wikipedia dat de straat vernoemd is naar de plaatselijke naam voor een roerdomp – een vogel die je met veel geluk nog steeds langs sloten kunt zien staan? Lees hier het verhaal ‘Ypromp: een vreemde vogel in de Deventer cameraarsrekeningen’.
In een derde verhaal komen de maaltijden aan bod die door het stadsbestuur betaald werden. In de rekeningen worden behoorlijk wat ingrediënten met naam genoemd, maar sommigen schitteren juist door afwezigheid. Groenten bijvoorbeeld: waren de stadsbestuurders niet te porren voor wat groen op hun bord, of is hier iets anders aan de hand? Ook viel de consumptie van sommige ingrediënten stil in tijden van oorlog: een indirecte aanwijzing voor aanvoerroutes waar Deventer gebruik van maakte.
In al deze verhalen vertellen de stadsrekeningen ons meer over de situatie in Deventer, maar ze laten ook zien dat we die plaatselijke situatie pas echt goed gaan begrijpen wanneer we de bronnen uit Deventer vergelijken met die uit andere steden. Zo kunnen we in de toekomst misschien meer te weten komen over de ontwikkeling van de beverstand rond de IJssel in de late middeleeuwen. Of te weten komen of het Deventer stadsbestuur ook de duurdere soort saffraan gebruikte in gerechten.
Downloaden van de transcripties
Op de website van het Historisch Centrum Overijssel Deventer kun je veel van de transcripties naast een scan van de oorspronkelijke bron lezen. Ga hiervoor naar de archieftoegang ‘Cameraars’ (toegangsnummer 0698). Klik vervolgens in de inventaris onder het kopje ‘Rekeningen van den cameraar der stad Deventer 1337-1794’ op het jaar dat je wilt lezen en de scans en transcriptie openen zich vanzelf. Als je wilt zoeken door de transcripties van alle jaren kun je ze ook als pdf downloaden op de projectpagina van mijn website. Suggesties voor verbeteringen van de transcripties zijn altijd welkom.
Heb je gebruik gemaakt van de Deventer stadsrekeningen? We vinden het leuk als je het onderwerp laat weten door hieronder een bericht achter te laten!
Bronnen en literatuur
De website mijnstadmijndorp.nl, waar de drie verhalen te lezen zijn, wordt de komende tijd vernieuwd. Hierdoor zijn sommige afbeeldingen op dit moment niet zichtbaar, maar binnenkort is dat euvel waarschijnlijk verholpen.
Gelders Archief, 2000 Oud archief Arnhem 1264-1885.
HCO Stadsarchief Deventer, 0698 Cameraars.
HCO Stadsarchief Deventer, 1236 Kaarten Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek.
Regionaal Archief Nijmegen, 1 Stadsbestuur Nijmegen 1196-1810.
Regionaal Archief Zutphen, 0001 Oud-archief van de stad Zutphen (1206-1815).
Jeroen F. Benders, Bestuursstructuur en schriftcultuur. Een analyse van de bestuurlijke verschriftelijking in Deventer tot het eind van de 15de eeuw (Hilversum 2002).