Altijd al eens willen weten hoe lang je er in de Middeleeuwen over deed van Zutphen naar Lübeck? Plan dan nu je route op www.viabundus.eu!
Op www.viabundus.eu kun je routes uitstippelen over lange-afstandswegen in Noord-Europa tussen ca. 1350 en 1650. Het platform bevat een kaart met lange-afstandsroutes, een routeplanner, een jaarmarktkalender en een database met informatie over onder andere dorpen, steden, tollen en stapelmarkten die de lange-afstandsreiziger onderweg tegenkwam. Al deze gegevens zijn vrij te gebruiken en te downloaden met een vermelding naar de makers.
Een kaart van zo’n groot gebied is alleen te maken door samen te werken. Viabundus is dan ook een samenwerking van de Forschungsstelle für die Geschichte der Hanse und des Ostseeraums in Lübeck en de universiteiten van Göttingen, Magdeburg, Aarhus en Nijmegen. Ik coördineer het Nederlandse deelproject, en werk daarin samen met Bart Holterman, Afra de Mars, Leendert van Prooije, Willy Piron, Annemarie de Vreese en Bart Ibelings.
Voor de gebieden Nedersaksen en Saksen-Anhalt is een eerste versie van de kaart en database echt af, maar het Nederlandse subproject is nog in bewerking. Andere gebieden, zoals Vlaanderen, bevatten een minimale hoeveelheid informatie en wachten nog op een projectcoördinator. Toch hebben we ervoor gekozen om de kaart nu al beschikbaar te stellen. Op deze manier kunnen mensen al gebruik maken van alle verzamelde informatie, en kunnen de verbeteringen en aanvullingen die ongetwijfeld binnen zullen komen verwerkt worden.
Alle informatie is standaard beschikbaar in het Engels. Daarnaast is een deel van de informatie ook beschikbaar in het Nederlands, Duits en Deens. Dit maakt het platform niet alleen interessant voor het oplossen van allerlei historische vraagstukken, maar ook heel goed inzetbaar in tentoonstellingen en in het onderwijs.
De huidige kaart bevat in ieder geval alle routes die door Friedrich Bruns en Hugo Weczerka zijn beschreven in de atlas Hansische Handelsstraßen, gepubliceerd in de jaren zestig. Het project begon namelijk ooit met het idee om de kaarten uit deze atlas simpelweg te digitaliseren. Dit groeide al snel uit tot een plan om de routes te verbeteren met behulp van onderzoek dat in de tussentijd gedaan was (bijv. voor Nederland) of op basis van oude kaarten (voor delen van Duitsland en Denemarken). Daarnaast hebben we informatie toegevoegd over plaatsen die van invloed waren op het gebruik van de wegen. We hebben een aantal typen plaatsen gekozen die vooral voor kooplieden grote invloed hadden, zoals tollen en jaarmarkten. En dat brengt ons bij het huidige resultaat! Zeeroutes bevat de Viabundus-kaart nog niet, hopelijk is dat één van de aspecten die in een toekomstig project toegevoegd kunnen worden. Dat maakt de berekeningen voor steden als Kampen en Hamburg natuurlijk een stuk completer.
Als je wilt weten hoe de kaart en database precies gemaakt zijn en welke keuzes we gemaakt hebben, neem dan een kijkje in de documentatie. Over het belang van de herbergen en de moeilijkheden om die op de kaart te zetten schreef ik al eerder een blogpost in het Nederlands, en bewerkte die in het Engels voor de website van Viabundus. Leendert van Prooije schreef voor Viabundus een Engelstalige blog over zijn werk aan de riviertollen.
Maandag 19 april om 16:00 uur is er een digitale Engelstalige presentatie over het platform. Je kunt je daarvoor aanmelden door een mail te sturen naar launch@viabundus.eu.
Het project is gefinancierd door het Niedersächsisches Ministerium für Wissenschaft und Kultur (Pro*Niedersachsen), de Friedrich-Christian-Lesser-Stiftung, het Kulturministeriets Forskningsudvalg, en Radboud Institute for Culture & History (RICH).
We hebben de kaart opgedragen in nagedachtenis aan Hugo Weczerka, co-auteur van Hansische Handelsstraßen. Hij overleed op 31 maart jongstleden.
Is er ook een relatie met oude pelgrimsroutes?
Bijvoorbeeld The Via Francigena – Confraternity of Pilgrims to Rome
Beste Els,
Ja, we gaan ervan uit dat de routes op de kaart gebruikt werden door verschillende typen gebruikers, waaronder wagens met koopwaar en pelgrims. Wel zal een pelgrim te voet of te paard op sommige plekken andere keuzes gemaakt hebben dan bijvoorbeeld iemand met een zwaar beladen wagen of mensen met een kudde ossen. Denk bijvoorbeeld aan de verschillende eisen wanneer deze reizigers water moesten oversteken of hun overnachtingsmogelijkheden.
Van harte gefeliciteerd! Wat verschrikkelijk leuk om te zien dat een team zo breed heeft opgepakt wat mijn aanleiding was om me in de historische geografie te verdiepen. Grote complimenten voor jullie werk.Ik ben natuurlijk meteen gaan neuzen en vroeg me af of er nog een aparte onderlegger komt voor bijvoorbeeld laag-Nederland vanwege het grote verschil in landschap tussen toen en nu. Tot op welk deelniveau mikken jullie? Zijn bijvoorbeeld de Tsjonger en een doorvaart van Leiden naar de Leidschemeer nog in de planning, of een tijdvak 1250 aangezien de Hanze al eerder start dan 1350? Ik ben zelf uitgebreid bezig met het veengebied van Vecht en Vlie, maar dat is vermoedelijk te specialistisch voor het Hanzenetwerk? Of hebben jullie er juist wat aan met het oog op de ontwikkeling van de meren?
Bedankt voor de felicitaties en enthousiaste reactie!
Inmiddels is het mogelijk om in de legenda ‘Palaeogeographical (1500)’ te selecteren. Er wordt nog aan gewerkt om de hoogteverschillen daarop nog wat duidelijker weer te geven. Het liefst wilden we ook de grondsoorten weergeven, omdat dat veel kan verklaren over de plek waar de wegen lagen. Sommige delen van Nederland waren bijvoorbeeld moeras-achtig, en dat maakt het inzichtelijk waarom daar weinig tot geen wegen liepen. Op de heidegebieden verschoven de karresporen dan weer van plek: als een spoor moeilijk begaanbaar was, dan ontstond er een nieuw spoor naast. Voor Nederland is zo’n kaart wel beschikbaar gesteld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (zie de Kaart van de verstedelijking), maar voor veel andere regio’s in Europa nog niet. Vanwege de eenheid van de Viabundus-kaart hebben we dat dus voorlopig weggelaten. Maar we blijven dromen voor de toekomst!
Wat betreft waterwegen hanteren we in principe dezelfde criteria als bij de landroutes: we nemen alleen die waterwegen op die belangrijke centra met elkaar verbonden of doorgaande routes vormden. Dat gaat overigens niet alleen om lange-afstandsverkeer voor Hanzekooplieden: die wegen werden natuurlijk ook door anderen gebruikt, zoals de eerder genoemde pelgrims. Voor sommige verbindingen en havens, bijvoorbeeld voor de verbinding van Leiden met het Leidschemeer, ontbrak het ons nog aan kennis, ook omdat we de laatste tijd vanuit huis soms wat moeite hadden om de juiste literatuur in te zien. We zouden heel blij zijn met extra hulp, ik hoop dat het goed is dat ik voor een meer gedetailleerde reactie contact opneem per e-mail.
Ik zie dat ik nog vergeten ben te reageren op de vraag over de periode: Het is zeker mogelijk om de kaart in de toekomst uit te breiden met eerdere of latere periodes. Voor dit moment focussen we echter op de periode ca. 1350-1650, en hopen we eerst geografisch uit te breiden door bijv. het grof gekarteerde wegennet in Vlaanderen te verbeteren of de wegen in Frankrijk te verbinden. Verder terug in de tijd zal het overigens steeds moeilijker zijn om informatie te verkrijgen over het wegennet. Het netwerk van Hanzesteden en -kooplieden vormde de aanleiding om het project op te starten, maar het is niet de begrenzing van de kaart: idealiter wordt de kaart interessant voor iedereen die iets wil weten over lange-afstandsreizen tussen (op dit moment) ca. 1350 en 1650.